સુરેન્દ્રનગર ની શ્રાપિત નદી ભોગાવા નો ઇતિહાસ?

સુરેન્દ્રનગર ની શ્રાપિત નદી ભોગાવા નો ઇતિહાસ?

ભોગાવો નદી, જે ગુજરાતના સુરેન્દ્રનગર જિલ્લામાં વહે છે, ઐતિહાસિક, સાંસ્કૃતિક અને ભૌગોલિક દૃષ્ટિએ મહત્ત્વનું સ્થાન ધરાવે છે. આ નદી સુરેન્દ્રનગર અને વઢવાણ શહેરોના વિકાસમાં મહત્ત્વની ભૂમિકા ભજવે છે.

ભોગાવો નદી સુરેન્દ્રનગર જિલ્લાના વઢવાણ અને લીંબડી તાલુકાઓમાં વહે છે. આ નદીના કાંઠે સુરેન્દ્રનગર અને વઢવાણ જેવા શહેરો વસેલાં છે, જેને "જોડિયા શહેરો" તરીકે પણ ઓળખવામાં આવે છે.

ભોગાવો નદી ગુજરાતના સૌરાષ્ટ્ર પ્રદેશમાં વહેતી મુખ્ય નદીઓમાંની એક છે. તેનો પ્રવાહ મુખ્યત્વે વરસાદ પર આધારિત છે, અને તે જિલ્લાના ખેતીવાડી અને સિંચાઈ માટે મહત્ત્વની છે.

જિલ્લામાં ભોગાવો ઉપરાંત ફલકુ, ઉમઈ, સુકભાદર, ચંદ્રભાગા, કંકાવટી, બ્રહ્માણી અને વણસાર જેવી નદીઓ પણ વહે છે, પરંતુ ભોગાવો નદી ઐતિહાસિક રીતે વધુ પ્રખ્યાત છે.

ભોગાવો નદીનો ઇતિહાસ પ્રાચીન કાળથી જોડાયેલો છે. આ નદીના કાંઠે પૂર્વ-ઐતિહાસિક વસાહતોના પુરાવા મળ્યા છે. 1957-58માં સાયલા તાલુકાના સેજકપુર ગામમાંથી પથ્થર યુગના સાધનો મળી આવ્યા હતા, જે દર્શાવે છે કે આ વિસ્તારમાં શિકારી અને માછીમાર સમુદાયો રહેતા હતા.

ભોગાવો નદીનો સૌથી પ્રખ્યાત ઐતિહાસિક ઉલ્લેખ જુનાગઢના રાજવી રા’ખેંગારની રાણી રાણકદેવી સાથે જોડાયેલો છે. દંતકથા અનુસાર, સોલંકી રાજા સિદ્ધરાજ જયસિંહે જુનાગઢ પર હુમલો કરી રા’ખેંગાર અને તેમના પુત્રોને મારી નાખ્યા અને રાણકદેવીને પોતાની સાથે લઈ જવા માગ્યું. રાણકદેવીએ આ નકારી અને ભોગાવો નદીના કાંઠે વઢવાણ નજીક સતી થઈ. આ સ્થળે રાણકદેવીની યાદમાં એક નાની દેરી બનાવવામાં આવી, જે આજે રાષ્ટ્રીય સ્મારક તરીકે સંરક્ષિત છે.

ભોગાવો નદીના કાંઠે વસેલા વઢવાણ અને સુરેન્દ્રનગર શહેરો ઝાલા રાજપૂતોના શાસન હેઠળ ખીલ્યા. આ વિસ્તારને "ઝાલાવાડ" તરીકે ઓળખવામાં આવતો હતો, જે ઝાલા રાજપૂતોના નામ પરથી પડ્યું. 19મી સદીમાં બ્રિટિશ રાજ દરમિયાન, વઢવાણ નજીક ભોગાવો નદીના કાંઠે "વઢવાણ કેમ્પ" સ્થાપવામાં આવ્યો, જે બ્રિટિશ પોલિટિકલ એજન્ટનું મુખ્ય મથક હતું. 1946માં આ વિસ્તારનું શાસન વઢવાણના રાજા સુરેન્દ્રસિંહજીને સોંપવામાં આવ્યું, અને 1947માં તેમના નામ પરથી આ શહેરનું નામ "સુરેન્દ્રનગર" પડ્યું.

ભોગાવો નદીના દક્ષિણ કાંઠે રાણકદેવીની દેરી એક મહત્ત્વનું ધાર્મિક અને ઐતિહાસિક સ્થળ છે. આ સ્થળે રાણકદેવીની બહાદુરી અને બલિદાનની ગાથા સ્થાનિક લોકોમાં લોકપ્રિય છે.

ભોગાવો નદીની આસપાસની દંતકથાઓએ સ્થાનિક સંસ્કૃતિને સમૃદ્ધ કરી છે. રાણકદેવીની વાર્તા પર આધારિત ગુજરાતી અને હિન્દી ફિલ્મો બની છે, જેમાં દેવ આનંદની ફિલ્મનું શૂટિંગ પણ આ વિસ્તારમાં થયું હતું

આધુનિક સમયમાં, ભોગાવો નદીના કાંઠે રિવરફ્રન્ટનો વિકાસ કરવામાં આવ્યો છે, જે સુરેન્દ્રનગર શહેરની સુંદરતા અને પર્યટનને વેગ આપે છે.

ભોગાવો નદી અને તેની શાખાઓ (જેમ કે લીંબડી-ભોગાવો) જિલ્લાના ખેતરોને સિંચાઈ પૂરી પાડે છે. આ નદીના પાણીથી ઘઉં, કપાસ, જુવાર, બાજરી, ચણા અને મગફળી જેવા પાકોને સિંચાઈ મળે છે.

ભોગાવો નદીના પ્રવાહ પર આધારિત નાના જળાશયો, જેમ કે ગંગવો કુંડ (વઢવાણ તાલુકાના દેદાદરા ખાતે), સ્થાનિક જળસંગ્રહ માટે ઉપયોગી છે.

વર્તમાન સમયમાં ભોગાવો નદી પ્રદૂષણ અને ઓછા વરસાદને કારણે પડકારોનો સામનો કરી રહી છે.ભોગાવો નદી સ્થાનિક સમાચારોમાં પણ ચર્ચામાં રહે છે. ઉદાહરણ તરીકે, 2025માં એક ડમ્પર નદીમાં ખાબક્યું હોવાનો અહેવાલ મળ્યો હતો.

રિવરફ્રન્ટના વિકાસ સાથે, ભોગાવો નદીના કાંઠે પર્યટન અને સ્થાનિક આર્થિક પ્રવૃત્તિઓને પ્રોત્સાહન મળ્યું છે.

શ્રાપિત નદીની દંતકથાસ્થાનિક લોકકથાઓમાં ભોગાવો નદીને "શ્રાપિત" તરીકે પણ ઓળખવામાં આવે છે, જે મુખ્યત્વે રાણકદેવીની દુઃખદ વાર્તા સાથે જોડાયેલી છે. આ દંતકથાઓએ નદીને રહસ્યમય અને ભાવનાત્મક મહત્ત્વ આપ્યું છે.

ભોગાવો નદી સુરેન્દ્રનગરના ઇતિહાસ, સંસ્કૃતિ અને આર્થિક જીવનનો અભિન્ન ભાગ છે. પ્રાચીન વસાહતોથી લઈને રાણકદેવીની દંતકથા અને આધુનિક રિવરફ્રન્ટ સુધી, આ નદીએ જિલ્લાના વિકાસમાં મહત્ત્વની ભૂમિકા ભજવી છે. તેનું ઐતિહાસિક મહત્ત્વ, ખાસ કરીને રાણકદેવીના બલિદાનની વાર્તા, આજે પણ સ્થાનિક લોકોના હૃદયમાં જીવંત છે.