*'रस्त्यावरच्या बेवारसांना' मायेने गोंजारणारी 'माऊली': ज्योती बनसोड यांचा सेवाधर्मी आदर्श*

प्रतिनिधि:सूर्यकांत तळखंडे

सावनेर, दिनांक २८ – समाजात असे काही लोक असतात, जे आपले संपूर्ण आयुष्य इतरांच्या दुःखावर फुंकर घालण्यात खर्ची करतात. याच श्रेणीत अग्रस्थानी आहेत ज्योती हितेश बनसोड, ज्यांनी रस्त्यावर बेवारस अवस्थेत जगणाऱ्या, मानसिकदृष्ट्या अस्थिर आणि समाजाकडून उपेक्षित ठरलेल्या व्यक्तींना मायेची ऊब देण्याचे व्रत घेतले आहे. सावनेरमधील 'हितज्योती आधार फाउंडेशन'च्या माध्यमातून ज्योती बनसोड यांचे हे कार्य आज एका सेवाधर्मी तपश्चर्येसारखे उभे आहे. 'सेवा हीच खरी प्रार्थना' या पवित्र भावनेतून त्यांनी आणि त्यांच्या पतीने मानवतेचा एक नवा अध्याय सुरू केला आहे.
मायेच्या स्पर्शाने मिळते नवा जन्म: कार्याची प्रेरणा
ज्योती बनसोड यांच्या कार्याचे स्वरूप केवळ मदतीचे नसून, ते मानवतेला सन्मानाने जगण्याचा अधिकार मिळवून देण्याचे आहे. त्यांची ही यात्रा एका क्षणाच्या वेदनादायी अनुभवातून सुरू झाली. रस्त्यावर एखादी बेवारस व्यक्ती भूक-तहानेने तळमळताना किंवा घाणेरड्या अवस्थेत मरणाच्या दारात असताना पाहून त्यांना प्रचंड वेदना व्हायच्या. "ज्याला समाज विसरला, त्याला ज्योती बनसोड यांनी जवळ केले" आणि अशा बेवारस जीवांना 'आपलेच कुटुंब' मानून त्यांना सन्मानाचे जीवन देणे हेच त्यांच्या कार्याचे मूळ वैशिष्ट्य बनले. अपघातग्रस्त, मनोरुग्ण किंवा पूर्णपणे बेवारस बनलेले लोक, ज्यांच्याकडे समाज नजर वर करूनही पाहत नाही, त्यांना त्या मायेने आधार देतात.
केवळ मदत नाही, आत्मसन्मान बहाल
त्यांचे कार्य केवळ तात्पुरत्या गरजेपुरते मर्यादित नाही. चिखलाने माखलेले, फाटलेले कपडे घातलेले आणि दुर्गंधीमुळे दुर्लक्षित झालेले शरीरही त्या स्वतःच्या हातांनी स्वच्छ करतात. हे काम केवळ शरीर स्वच्छ ठेवण्याचे नाही, तर त्यांना आत्मसन्मान परत मिळवून देण्याचे आहे. दाढी करणे, वाढलेले केस कापणे, नखे साफ करणे आणि मायेने अंघोळ घालणे—ही कामे त्या आपल्या कुटुंबातील सदस्यांसाठी करत असल्याप्रमाणे करतात. बेवारस व्यक्तीला स्वच्छ आणि सुंदर पाहून त्यांच्या चेहऱ्यावर आलेला आत्मविश्वासाचा आणि समाधानाचा भाव हेच ज्योती बनसोड यांच्या कार्याचे खरे फलित आहे. त्यांच्याशी संवाद साधून, त्यांना धीर देऊन, त्यांच्या कुटुंबाचा शोध घेऊन पुढील व्यवस्थेपर्यंत त्या स्वतः जबाबदारी उचलतात.
संघर्षातून उभी राहिलेली 'हितज्योती'
या कार्याचा मार्ग कधीच सोपा नव्हता. रस्त्यावरून मनोरुग्ण व्यक्तींना उचलून आणणे, त्यांना रुग्णालयात दाखल करण्यासाठी पोलीस स्टेशन आणि सरकारी कार्यालयांच्या पायऱ्या झिजवणे, हे रोजचे आव्हान होते. अनेकदा वेळेवर मदत न मिळाल्याने येणारे नैराश्य आणि समाजाकडून येणारे संशयाचे प्रश्नही त्यांना सहन करावे लागले. आर्थिक बाजू तर अत्यंत बिकट होती; संस्थेचा संपूर्ण खर्च सुरुवातीला त्यांच्या वैयक्तिक मिळकतीतून चालायचा. अन्न-वस्त्र-निवारा या मूलभूत गरजा पूर्ण करताना आर्थिक चणचण जाणवायची, पण समाजातील काही दानशूर हातांनी आणि 'सेवा हीच प्रार्थना' या अढळ श्रद्धेने त्यांनी 'हितज्योती आधार फाउंडेशन'चा डोलारा मोठ्या हिंमतीने उभा केला.
पतीचे समर्पण: नात्याची नवी आणि आदर्शवादी व्याख्या
या अत्यंत आव्हानात्मक आणि भावनिक कार्यात पती हितेश बनसोड हे त्यांच्या खांद्याला खांदा लावून खंबीरपणे उभे राहतात. अनेकदा रात्री-अपरात्री अपघातग्रस्त किंवा गंभीर मानसिक अवस्थेतील व्यक्तींना घेऊन येण्याचे धाडसी 'रेस्क्यू ऑपरेशन' हितेश बनसोड करतात. संस्थेची कायदेशीर बाजू, कागदपत्रे आणि रुग्णांना वेळेत दवाखान्यात पोहोचवण्याची व्यवस्था ते पाहतात. या समर्पित कामामुळे त्यांच्या वैयक्तिक आणि कौटुंबिक जीवनावर मोठा परिणाम झाला आहे, पण दुःखी जीवांच्या चेहऱ्यावरील आनंद पाहून त्यांनी आपले सर्वस्व या कार्याला अर्पण केले आहे. त्यांच्यातील हे समर्पित सहकार्य केवळ एका संस्थेचा आधार नसून, समाजाला नात्याची नवी आणि आदर्शवादी व्याख्या शिकवणारे आहे.
स्त्रीशक्तीचा व मानवतेचा नवा आदर्श
या पुरुषप्रधान समाजात अनेकदा अशा सेवाभावी कार्यात पुरुषांचे वर्चस्व दिसते. परंतु, ज्योती बनसोड यांनी महिलांसाठी नवीन आदर्श घालून दिला आहे. अत्यंत घाणेरड्या आणि धोकादायक परिस्थितीतही न डगमगता त्या आपले कार्य सुरू ठेवतात. अनेक बेवारस व्यक्तींचा अंतिम संस्कारही त्या रीतिरिवाजाने पार पाडतात. 'कर्म हीच पूजा' या भावनेतून प्रेरित होऊन त्यांनी 'हितज्योती आधार फाउंडेशन'च्या माध्यमातून एक मोठे ध्येय ठेवले आहे – समाजात एकही निराधार, मानसिक रुग्ण किंवा बेसहारा व्यक्ती उपेक्षित आणि लावारिस म्हणून जगू नये. त्यांच्या या कार्यामुळे समाजातील प्रत्येक दु:खीत व्यक्तीस आई, बहिणीप्रमाणे माया दाखवणे म्हणजे खरी मानवता, हे सिद्ध झाले आहे.
ज्योती बनसोड यांचे दिवसरात्र चाललेले हे कार्य केवळ सावनेरपुरते मर्यादित नसून, ते संपूर्ण समाजात करुणा, सहानुभूती आणि खरी मानवता काय असते, याचा ज्वलंत आणि प्रेरणादायी संदेश पोहोचवत आहे. त्यांच्या कार्यासाठी समाजाकडून आर्थिक आणि वैद्यकीय सहकार्याची अपेक्षा आहे, जेणेकरून 'हितज्योती आधार फाउंडेशन'च्या माध्यमातून अधिक निराधार जीवांना आसरा मिळू शकेल.